چرا «هابیت»های فلورس کوچک‌قامت شدند راز دندان و هورمون
چرا «انسان‌های هابیت» جثۀ کوچکی داشتند؟
کشف اسکلت‌های کوچک‌قامت گونه انسان‌مانند هومو فلورسیینسیس در جزیره فلورس اندونزی، این پرسش دیرینه را مطرح کرد که چگونه موجوداتی با مغز و بدن بسیار کوچک می‌توانستند ابزار بسازند و زندگی بسامان داشته باشند. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد کلید این معما در زمان و مکان توقف رشد نهفته است: اثرات پس از تولد که احتمالا با کمبود عوامل رشد مرتبط بوده‌اند.
چه چیز را یافتند و چرا مهم است
این گونه که به «هابیت» مشهور شد، حدود ۶۰ هزار سال پیش زیست می‌کرد؛ حجم جمجمه‌اش تنها حدود یک‌سوم مغز انسان امروزی بود در حالی که شواهدی از رفتارهای پیچیده مانند ساخت ابزار وجود دارد. این تضاد میان اندازه مغز و توانمندی‌های فرهنگی، شرح تکاملی متعارف را به چالش کشید و نیاز به بررسی بیشتر روی فرایندهای رشد پیش و پس از تولد را برجسته ساخت.
سرنخ دندان عقل و پیامد زمان‌بندی رشد
بررسی‌های تازه روی دندان‌های عقل این هابیت ها نشان داد که این دندان‌ها کوچک و مشابه دندان نئاندرتال‌ها بوده‌اند. از آنجا که دندان‌ها در مراحل جنینی زود شکل می‌گیرند، کوچک بودن دندان عقل نشان می‌دهد برنامه رشد جنینی برای شکل‌گیری مغز در جهت بزرگ‌تر شدن آغاز شده بوده است؛ اما رشد مغز بعد از تولد متوقف یا کند شده است. این‌گونه الگو زمانی اهمیت می‌یابد که دندان و مغز رشدشان را در زمان‌های متفاوت آغاز می‌کنند و بنابراین علت افت رشد باید پس از تولد فعال شده باشد.
نقش احتمالی IGF-1 و پدیده کوتولگی جزیره‌ای
مطالعات مقایسه‌ای با انسان‌های امروزی که دچار کمبود هورمون رشد یا سندرم‌های مرتبط مانند لارون هستند، نشان می‌دهد کاهش سطح عامل رشد IGF-1 پس از تولد می‌تواند باعث توقف رشد قد و سر شود در حالی که دندان‌ها دست‌نخورده باقی بمانند. در محیط‌های جزیره‌ای نیز پدیده‌ای به نام کوتولگی جزیره‌ای دیده می‌شود که در آن به‌خاطر منابع محدود و فشارهای زیستی متفاوت، جانوران به اندازه‌های کوچک‌تری سوق پیدا می‌کنند. ترکیب این دو عامل می‌تواند توضیح دهد که چرا هومو فلورسیینسیس هم بدن کوچک و هم مغز کوچک یافت اما توانایی‌های عملیاتی خود را از دست نداد.
پیامدهای تکاملی و نظری برای درک انسان
این نتایج چند نکته مهم را پیش می‌کشد:
- نخست این‌که مسیرهای تکاملیِ اندازه مغز و کیفیت رفتار شناختی لزوماً هم‌راستا نیستند و مغز کوچک‌تر می‌تواند با سازگاری‌های رفتاری همراه باشد.
- دوّم این‌که زمان‌بندی رشد جنینی در مقابل رشد پس از تولد می‌تواند تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر سرنوشت مورفولوژیک گونه‌ها داشته باشد، به‌ویژه در شرایط محیطی خاص مثل جزایر.
نتیجه‌گیری
هستی کوتاه‌قامت هابیت‌های جزیره فلورس احتمالا محصول تعامل نیروی انتخاب طبیعی در محیط محدودِ جزیره و تغییر در مسیرهای هورمونی رشد پس از تولد بوده است. این یافته شواهدی نو در اختیار ما می‌گذارد که تکامل شکل و عملکرد انسان‌سانان پیچیده‌تر از یک خط مستقیم افزایش اندازه مغز بوده و نشان می‌دهد چگونه سازگاری‌های زیست‌محیطی و بیولوژیک می‌توانند ترکیبی از کوچک‌سازی بدنی و حفظ توانمندی‌های شناختی را ممکن سازند.
نیما مهدوی، یکی از خبرنگاران پرتلاش و خوش‌فکر تیم خبری است که با نگاهی تازه به مسائل، به پوشش رویدادهای روز می‌پردازد. او با تخصص در حوزه‌های فرهنگی و هنری، همواره سعی دارد تا با گزارش‌های جذاب و تحلیل‌های خلاقانه، ابعاد پنهان یک خبر را به مخاطبان نشان دهد.
