کاهش برداشت زعفران ایران در چهار دهه اخیر و ضرورت اصلاحات اساسی
کاهش برداشت زعفران ایران در ۴ دهه اخیر
افت عملکرد زعفران در مقایسه با میانگین جهانی
بر اساس آمارهای رسمی، برداشت زعفران در ایران طی چهار دهه اخیر روندی نزولی داشته است. میانگین برداشت این محصول از هر هکتار که در دهه ۵۰ حدود ۶ تا ۶.۵ کیلوگرم بود، امروز به ۳.۵ تا ۴ کیلوگرم کاهش یافته است؛ در حالی که میانگین جهانی تولید زعفران به حدود ۱۰ کیلوگرم در هر هکتار می‌رسد.
عوامل اصلی کاهش تولید زعفران
حسن فیضی، رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه تربت‌حیدریه، دلایل افت عملکرد زعفران را مجموعه‌ای از عوامل فنی، اقلیمی و مدیریتی دانست و تأکید کرد که این روند تنها با اصلاحات جزئی جبران نمی‌شود و نیازمند برنامه‌ریزی ملی و حمایت وزارت جهاد کشاورزی است. مهم‌ترین موانع افزایش تولید عبارت‌اند از:
- استفاده از پیازهای ریز و تراکم پایین کاشت؛ در حالی که کاشت ۱۰ تا ۱۵ تن پیاز در هر هکتار می‌تواند عملکرد را تا دو برابر افزایش دهد.
- کیفیت پایین خاک در مناطق زعفران‌خیز خراسان؛ میزان ماده آلی خاک در این مناطق کمتر از نیم درصد است، در حالی که در اروپا بیش از ۵ درصد گزارش می‌شود.
نقش کمبود آب و تغذیه نامناسب
به گفته فیضی، کمبود منابع آبی، تغذیه نادرست گیاه و بی‌توجهی به عناصر ریزمغذی مانند منگنز، منیزیم، مس و بور از دیگر دلایل کاهش عملکرد زعفران است. بسیاری از کشاورزان همچنان تصور می‌کنند زعفران گیاهی کم‌توقع است و تنها با کود دامی می‌توان نیاز غذایی آن را تأمین کرد، در حالی که آزمایش خاک و مصرف متعادل عناصر میکرو نقش کلیدی در افزایش بهره‌وری دارد.
تأثیر تغییرات اقلیمی بر کشت زعفران
افزایش دما و کاهش بارندگی موجب شده کشت زعفران از مناطق جنوبی خراسان مانند قائنات و بیرجند به سمت مناطق شمالی‌تر همچون تربت‌حیدریه، نیشابور، شیروان و بجنورد مهاجرت کند. این تغییر اقلیم علاوه بر جابه‌جایی جغرافیای کشت، زمینه‌ساز گسترش آفات و بیماری‌های جدید نیز شده است.
ضعف مکانیزاسیون و چالش تولید ارگانیک
ایران در حوزه مکانیزاسیون زعفران پیشرفت چندانی نداشته و برداشت گل و فرآوری آن همچنان به‌صورت دستی انجام می‌شود. همچنین در زمینه زعفران ارگانیک، با وجود استانداردهای جهانی، تعداد مزارع دارای گواهی بسیار محدود است و بخشی از محموله‌های صادراتی به دلیل باقی‌ماندن سموم شیمیایی برگشت می‌خورند.
راهکارهای پیشنهادی برای آینده زعفران ایران
فیضی تأکید کرد که ایجاد یک سازمان تخصصی زعفران در وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند راهکاری مؤثر برای مدیریت این محصول باشد. او همچنین به نتایج اولیه تحقیقات خود در استفاده از نانوذرات و هورمون‌های گیاهی برای بهبود عملکرد زعفران اشاره کرد و گفت: این فناوری‌ها هنوز در سطح مزارع به‌کار گرفته نشده و نیازمند آموزش و ترویج گسترده است.
جمع‌بندی
کاهش برداشت زعفران ایران در چهار دهه اخیر زنگ خطری جدی برای جایگاه جهانی این محصول استراتژیک است. اصلاح الگوی کشت، بهبود کیفیت خاک، استفاده از فناوری‌های نوین و حمایت مالی از کشاورزان می‌تواند مسیر بازگشت ایران به جایگاه نخست جهانی زعفران را هموار کند.
نیما مهدوی، یکی از خبرنگاران پرتلاش و خوش‌فکر تیم خبری است که با نگاهی تازه به مسائل، به پوشش رویدادهای روز می‌پردازد. او با تخصص در حوزه‌های فرهنگی و هنری، همواره سعی دارد تا با گزارش‌های جذاب و تحلیل‌های خلاقانه، ابعاد پنهان یک خبر را به مخاطبان نشان دهد.
